Türk dilinde “Ney”, Arap ve Fars Dilinde “Nay” olarak geçen enstrüman, biyolojik adı Arundo Donax olan bitkiden (kamış) yapılan, kökenleri eski Mısır ve Ortadoğu kültürüne dayanan, nefesli (aerophone) bir sazdır.⁽¹⁾

British Museum ve Pennsylvania Üniversitesi heyetlerinin ortaklasa yaptıkları arkeolojik kazıda, M.Ö. 2800 dolayları ile tarihlenen bir Sümer mezarında bulunan “Na” (Ney) “ Sümer flütü”, Amerika Philadelphia Üniversitesi Müzesi’nde sergilenmektedir. Bu, Ney hakkındaki en eski bulgudur. Ayrıca M.Ö. 3000–2500 yılları arasında tarihlendirilen eski Mısır mezar boyamalarında, eski Sami sanat eserlerin ile edebi metinlerinde geçen yazılarda bu tür benzer enstrümanlara rastlanmaktadır. Burada belirtmek gerekir ki; geçmiş zamana doğru bakıldığında Ney’in ne olduğu konusunda kesin bir bilgi yoktur. Çeşitli bilim adamlarının, tarihçilerin, gezginlerin, sanatçıların yazdıkları yazılara bakarak tanımladığımız Ney aslında Ney midir? Bu soru ayrıca ele alınıp incelenmesi gereken bir konudur. Çünkü Sümer dilinde “Na” kamış anlamında kullanılmaktaydı. Dolayısı ile ne çeşit olursa olsun, üfleniş biçimi nasıl olursa olsun birkaç ayrı enstrümana, “na” dedikleri düşünülebilir. Yani “Na” nay ya da ney o zamanlar, malzemesi kamış olan birkaç ayrı tür sazın ortak adı olabilir. Ney’e dair ortak tek bir tanım olmamakla birlikte benzer bir çok tanım görülmektedir.⁽²⁾

XIII. yüzyılda büyük mutasavvıf Mevlana Celaleddin-i Rumi’nin ney sazını insan-ı kamile izafe etme tasavvuru, başta Mevlevi tarikatı olmak üzere diğer tarikatlar tarafından da ney sazına karşı kutsallık atfedilmesini,bu tarikatlar aracılığıyla da Anadolu’da yaygınlaşmasını sağlamıştır.

Ney, Türk musikisinde sadece Tasavvuf musikisi icrasında kullanılmaz. Askeri musiki hariç, din dışı musikide de mühim bir saz haline gelmiş ve diğer nefesli sazların yanındaki yerini almıştır.⁽³⁾

Ney üfleyen kişilere Farsça “zeden” icra eden anlamına gelen bir yapının eklenmesiyle “Ney-zeden” sözcüğünden değişerek gelen “Neyzen” ya da Arapça yine aynı anlama gelen (-î) ekinin eklenmesiyle “Nayî” denilmektedir. Neyzen Farsça kökenli, Nayî Arapça kökenli sözcükler olup Ney üfleyicisi, icracısı anlamında kullanılan sözcüklerdir.⁽⁴⁾

⁽¹⁾ÜNALDI Tolga, 2000’li Yıllarda Türkiye’de Ney Sazı, Tavırları ve Bu Tavırların Belli Başlı İcracıları, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2008, s. 10.

⁽²⁾A.g.e. s. 12.

⁽³⁾KOCA Fatih, “Ney’in Tarihi Gelişimi ve Dini Musikimizdeki Yeri”, Dini Araştırmalar, C:4/S:12 (2002), s.185.

⁽⁴⁾ÜNALDI Tolga, a.g.e. s. 9-10.